Xuất khẩu tôm Việt Nam còn cạnh tranh yếu là do đâu?
Xuất khẩu tôm Việt Nam đang đối mặt với thách thức cạnh tranh yếu. Trong ngành công nghiệp thủy sản, các doanh nghiệp và người nông dân tại Việt Nam đã gặp khó khăn trong việc cạnh tranh với các đối thủ quốc tế trong việc xuất khẩu tôm.
Nội dung
Điểm yếu của ngành xuất khẩu tôm Việt Nam
Giá thành cao từ 30-100% đã khiến con tôm Việt Nam ngày càng mất sức cạnh tranh trên thị trường xuất khẩu. Ngành tôm đang đối mặt với áp lực lớn từ suy thoái kinh tế toàn cầu và sức mua giảm. Tình hình này được thể hiện qua việc xuất khẩu tôm trong tháng 5/2023 giảm 28% so với cùng kỳ năm trước, và xuất khẩu tôm của Việt Nam giảm sút từ tháng 8/2022.
Nguyên nhân chính của sự sụt giảm này là do ngành tôm đang phải đối mặt với áp lực lớn từ thị trường, bao gồm dư cung và giảm biên lợi nhuận doanh nghiệp. Tuy nhiên, vấn đề cốt lõi của ngành tôm Việt Nam hiện nay là sức cạnh tranh. So sánh giá thành sản xuất tôm giữa Việt Nam, Ecuador và Ấn Độ, giá thành tôm nuôi Việt Nam (4,8 – 5,0 USD/kg) cao hơn 100% so với Ecuador (2,3 – 2,4 USD/kg) và hơn 30% so với tôm Ấn Độ (3,4 – 3,8 USD/kg).
Tỉ lệ thành công của tôm Việt Nam chỉ đạt dưới 40%, thấp hơn so với Ecuador (90%) và Ấn Độ (60-70%). Tỷ lệ sống của tôm Việt Nam trong quá trình nuôi thương phẩm cũng thấp do chưa có sự chọn lọc giống và sản xuất tôm giống có khả năng chống chịu tốt với môi trường khắc nghiệt.
Căn nguyên của tình trạng trên xuất phát từ đặc điểm nuôi tôm ở Việt Nam, với quy mô nhỏ lẻ, hộ gia đình chỉ nuôi từ 1-3 ha và thiếu hạ tầng cơ sở, hệ thống thoát nước riêng. Điều này dẫn đến tỷ lệ sống thấp và đầu tư vào cơ sở hạ tầng, đường xá và giao thông cho vùng nuôi gặp nhiều khó khăn.
“Tôm nuôi ở Việt Nam có mật độ lên tới 250-500 con/m2, trong khi ở Ấn Độ chỉ có 60 con/m2 và Ecuador chỉ có 20-30 con/m2. Mật độ cao của tôm nuôi ở Việt Nam vượt quá sức tải sinh thái và khả năng quản lý ao, dẫn đến rủi ro lớn. Giá các nguyên vật liệu cần thiết cho việc nuôi tôm cũng cao hơn so với giá thực tế khi đến tay người nuôi”, ông Lê Văn Quang nêu.
Một vấn đề khác mà các doanh nghiệp đề cập là việc sử dụng kháng sinh trong nuôi tôm tiêu tốn khoảng 10 nghìn tỷ đồng mỗi năm. Chi phí này bao gồm việc lấy mẫu kiểm tra kháng sinh tại vùng nuôi, trong nhà máy, trước khi nhập khẩu và trong quá trình lưu bãi. Những chi phí này đóng góp vào giá thành của tôm. Tình trạng này khiến Nhật Bản kiểm tra 100% hàng hóa nhập khẩu từ Việt Nam, trong khi Ấn Độ và Thái Lan không gặp vấn đề này.
Nâng sức cạnh tranh, yếu tố sống còn
Để nâng cao sức cạnh tranh, yếu tố sống còn là quan trọng. Trong thập kỷ đầu của thế kỷ 21, Việt Nam chỉ đứng sau Trung Quốc và Thái Lan về sản lượng tôm. Tuy nhiên, hiện nay Ecuador, Ấn Độ và Indonesia đã vượt qua Việt Nam. Thị trường ngày càng đặt ra yêu cầu cao hơn như sản phẩm sạch, khả năng truy xuất nguồn gốc, mô hình bền vững và đảm bảo phúc lợi của tôm nuôi. Điều này dẫn đến việc phát sinh thêm chi phí hoặc không khả thi với mô hình sản xuất kinh doanh hiện tại.
Sản lượng tôm sú – loài tôm bản địa của Việt Nam và có sản lượng hàng đầu thế giới – gần như không tăng. Trong năm 2022, tôm sú chỉ chiếm 25%, trong khi 75% còn lại là tôm chân trắng. Nếu không được đầu tư, Việt Nam có thể bỏ lỡ cơ hội gia tăng năng lực cạnh tranh.
Ông Võ Văn Phục, Chủ tịch HĐQT và Tổng giám đốc Công ty CP Thủy sản sạch Việt Nam, đánh giá rằng cuộc khủng hoảng toàn cầu chưa biết khi nào kết thúc. Do đó, thị trường tiêu thụ sẽ gặp khó khăn, cộng với thách thức chiến lược về nguồn cung tôm giá rẻ, trong khi cung vượt quá nhu cầu, làm giảm giá tôm thành phẩm, thậm chí thấp hơn giá nguyên liệu. Do đó, người nuôi tôm sẽ chịu thiệt hại và thu hẹp quy mô ngành tôm.
Giá thành tôm cao trong nước sẽ thúc đẩy các doanh nghiệp xuất khẩu tìm nguồn nguyên liệu nhập khẩu từ nước ngoài. Điều này cũng đồng nghĩa với việc khuyến khích sự phát triển của ngành nuôi tôm tại các quốc gia khác, đồng thời ảnh hưởng đến giá thành tôm trong nước.
Để giảm giá thành và tăng năng suất trong lĩnh vực nuôi tôm, cần thiết một cuộc cách mạng, trong đó vai trò của doanh nghiệp được ông Võ Văn Phục nhấn mạnh. Ông cho rằng, trong thời gian tới, các doanh nghiệp cần thay đổi suy nghĩ để thu hút đầu tư mạnh mẽ vào vùng nuôi. Điều này là cơ sở để giải quyết thách thức về giá thành nguyên liệu và cung cấp bằng chứng cho người mua rằng các doanh nghiệp Việt Nam hoạt động chân chính, nghiêm túc, vùng nuôi có chứng nhận và khả năng truy xuất nguồn gốc, xuất xứ.
Ngoài ra, vai trò của Nhà nước rất quan trọng trong việc phát triển ngành tôm. Để làm điều này, cần có quy hoạch cơ sở hạ tầng thuận lợi cho vùng nuôi như đường giao thông, hệ thống thủy lợi, sử dụng đất, và các chính sách hỗ trợ nông dân để ngành nuôi tôm tránh khỏi nguy cơ suy thoái.
Hiện nay, Việt Nam có năng lực chế biến tôm hàng đầu thế giới, nhưng các đối thủ như Ecuador và Ấn Độ cũng đang nỗ lực và có thể đuổi kịp Việt Nam. Nếu họ phát triển được khâu chế biến tôm tốt, chỉ trong vòng 10 năm, Việt Nam sẽ gặp khó khăn trong việc cạnh tranh.
Ngành thủy sản đã đặt mục tiêu từ năm 2023 đến 2045 để nâng cao giá trị và ưu thế cạnh tranh của ngành tôm Việt Nam dựa trên lợi nhuận, tính bền vững và sự tin tưởng của người tiêu dùng.
Ngành tôm Việt Nam buộc phải tham gia vào cuộc đua về chất lượng và giá thành. Trong bối cảnh này, ông Trần Văn Phẩm, Chủ tịch HĐQT Công ty Thủy sản Sóc Trăng, cho rằng VASEP cần quan tâm đến toàn bộ chuỗi giá trị của ngành tôm và cần tăng cường sự quan tâm từ phía Chính phủ để đưa ra các chính sách phát triển, hỗ trợ và đầu tư hợp lý, đúng thời điểm để phát triển ngành nuôi tôm.
Đồng thời, VASEP cần tiếp tục đấu tranh mạnh mẽ chống lại việc sử dụng chất tạp và kháng sinh trong ngành tôm.
Bên cạnh đó, dự báo trong ngành tôm là vô cùng quan trọng và mang tính sống còn. Vì vậy, VASEP cần cung cấp không chỉ thông tin về tình hình trong nước mà còn cập nhật thông tin về tình hình của các đối thủ như giá cả, sản lượng nuôi, xuất khẩu của Ấn Độ, Ecuador, Indonesia và cập nhật diễn biến của các thị trường nhập khẩu như Hoa Kỳ, Hàn Quốc, Nhật Bản, EU, Australia… để hỗ trợ cho các doanh nghiệp trong ngành.
Theo dõi tomthechantrang.vn để biết thêm nhiều về tôm nhé!
Xem thêm:
Sự thay đổi trọng lượng đáng ngạc nhiên của tôm thẻ chân trắng
