Bệnh Parvovirus Gan Tụy Ở Tôm – HPV

Bệnh Parvovirus gan tụy ở tôm (HPV) là một trong những bệnh nguy hiểm nhất đối với ngành nuôi trồng thủy sản, đặc biệt là trong nuôi tôm he. Do virus thuộc nhóm Parvovirus gây ra, bệnh HPV có khả năng lây lan nhanh chóng và gây thiệt hại nghiêm trọng cho người nuôi tôm. 

Tác nhân gây bệnh

Virus gây bệnh

• Nhóm Parvovirus: Bệnh gan tụy tôm he do một nhóm virus thuộc họ Parvoviridae gây ra. Đây là một loại virus có cấu trúc acid nhân là ADN (Deoxyribonucleic Acid), tức là vật liệu di truyền của chúng được mã hóa bằng ADN. Virus này có kích thước rất nhỏ, với đường kính khoảng 22-24 nanomet (nm).
• Đặc điểm của Parvovirus: Bệnh Parvovirus gan tụy ở tôm là một trong những loại virus nhỏ nhất có khả năng gây bệnh. Chúng không có màng bọc bên ngoài (non-enveloped virus), điều này làm cho chúng rất bền vững trong môi trường và khó bị tiêu diệt bằng các biện pháp khử trùng thông thường. Cấu trúc ADN của virus giúp chúng ổn định và dễ dàng xâm nhập vào tế bào chủ.

Ký sinh gây bệnh trên tôm thẻ

• Vị trí ký sinh: Virus HPV ký sinh trong nhân tế bào gan tụy và biểu bì ruột trước của tôm. Gan tụy là cơ quan quan trọng trong việc tiêu hóa và hấp thu dinh dưỡng của tôm, do đó khi bị nhiễm virus, chức năng tiêu hóa và sức khỏe tổng thể của tôm bị ảnh hưởng nghiêm trọng.
• Cơ chế tác động: Khi xâm nhập vào cơ thể tôm, virus HPV tìm đến các tế bào gan tụy và biểu bì ruột trước. Trong nhân tế bào, virus nhân lên nhanh chóng và hình thành các thể vùi (inclusion body). Thể vùi này không phải là thể ẩn (occlusion body) như một số loại virus khác, mà là các cấu trúc rõ ràng có thể quan sát được dưới kính hiển vi.
• Gây hoại tử và sưng to nhân ký chủ: Quá trình nhân lên của virus gây ra sự phá hủy tế bào gan tụy, dẫn đến hoại tử tế bào. Nhân tế bào bị sưng to do sự tích tụ của các thành phần virus mới tạo ra. Sự phá hủy này làm giảm nghiêm trọng khả năng chức năng của gan tụy, gây ra các triệu chứng bệnh lý rõ rệt ở tôm.
• Hậu quả của sự nhiễm bệnh: Bệnh Parvovirus gan tụy ở tôm khiến gan tụy bị teo lại hoặc hoại tử, ảnh hưởng đến khả năng tiêu hóa và hấp thụ chất dinh dưỡng. Điều này không chỉ làm tôm chậm phát triển mà còn làm chúng dễ bị nhiễm các bệnh khác do hệ thống miễn dịch bị suy yếu. Bệnh này đặc biệt nguy hiểm vì tỷ lệ chết cao, nhất là ở tôm ấu trùng, với tỷ lệ chết từ 50-100%.

Dấu hiệu bệnh lý

Triệu chứng

• Thay đổi hành vi ăn uống: Tôm nhiễm virus Hepatopancreatic Parvovirus (HPV) thường có dấu hiệu bỏ ăn hoặc ăn rất ít. Đây là một trong những dấu hiệu đầu tiên dễ nhận biết khi tôm bị nhiễm bệnh.
• Suy giảm hoạt động: Tôm bệnh trở nên yếu ớt, hoạt động kém, ít di chuyển hơn bình thường. Sự suy giảm năng động này là do ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ thống tiêu hóa và sức khỏe tổng thể của tôm.
• Dễ bị nhiễm ký sinh trùng: Bệnh Parvovirus gan tụy ở tôm thường dễ bị các sinh vật bám như ký sinh trùng, vi khuẩn, và nấm tấn công. Các sinh vật này thường bám trên mang, vỏ và các phần phụ của tôm, gây thêm áp lực lên hệ miễn dịch đã bị suy yếu của tôm.

Biểu hiện bệnh lý

• Tình trạng gan tụy: Một trong những biểu hiện chính của bệnh là gan tụy của tôm bị teo lại hoặc hoại tử. Gan tụy là cơ quan quan trọng cho quá trình tiêu hóa và hấp thu dinh dưỡng, nên khi gan tụy bị tổn thương, tôm không thể tiêu hóa thức ăn một cách hiệu quả, dẫn đến suy dinh dưỡng và yếu ớt.
• Màu sắc cơ thể: Hệ cơ bụng của tôm bệnh thường có màu đục mờ thay vì trong suốt như bình thường. Sự thay đổi màu sắc này là do tích tụ các chất thải và tổn thương mô bên trong cơ thể tôm.
• Tỷ lệ chết cao ở tôm ấu trùng: Tôm ấu trùng là giai đoạn phát triển nhạy cảm nhất đối với nhiễm virus HPV. Tỷ lệ chết ở ấu trùng nhiễm bệnh Parvovirus gan tụy ở tôm có thể dao động từ 50-100%, gây thiệt hại lớn cho người nuôi tôm.

Tôm nuôi thương phẩm

• Giai đoạn phát triển: Tôm thẻ chân trắng nuôi thương phẩm từ tháng thứ 3 đến tháng thứ 4 thường bắt đầu biểu hiện các triệu chứng nghiêm trọng của bệnh. Trong giai đoạn này, tôm có hiện tượng thải phân trắng, dấu hiệu rõ rệt của các vấn đề tiêu hóa nghiêm trọng.
• Hành vi và hoạt động: Bệnh Parvovirus gan tụy ở tôm trong giai đoạn nuôi thương phẩm có biểu hiện bỏ ăn, hoạt động chậm chạp, và chết rải rác. Sự giảm hoạt động và chết rải rác gây khó khăn cho người nuôi trong việc quản lý và phát hiện bệnh kịp thời.

Kiểm tra mô bệnh học

• Phát hiện thể vùi: Kiểm tra mô bệnh học là phương pháp chính để chẩn đoán bệnh HPV ở tôm. Trong quá trình kiểm tra, các nhà khoa học sẽ quan sát tế bào biểu bì mô hình ống gan tụy dưới kính hiển vi.
• Giai đoạn phát triển của thể vùi: Thể vùi thường nằm ở trung tâm của nhân tế bào trong giai đoạn đầu của bệnh. Khi bệnh tiến triển, thể vùi lớn dần và có thể chiếm gần hết không gian trong nhân tế bào. Thể vùi này bắt màu Eosin từ đỏ nhạt đến đỏ xẫm, tùy thuộc vào mức độ nhiễm bệnh.
• Số lượng virus: Thể vùi chứa nhiều virus HPV, và sự hiện diện của chúng là dấu hiệu rõ ràng của sự nhiễm bệnh. Quan sát và xác định thể vùi trong tế bào gan tụy là cách hiệu quả để xác định mức độ nhiễm virus và đánh giá tình trạng bệnh của tôm.

Việc nhận biết và chẩn đoán chính xác các dấu hiệu bệnh lý của tôm bệnh Parvovirus gan tụy ở tôm là rất quan trọng để có thể áp dụng các biện pháp phòng ngừa và kiểm soát bệnh kịp thời.

Phân bố và lan truyền bệnh

Lịch sử phát hiện

• Khởi nguồn: Bệnh Parvovirus gan tụy ở tôm (HPV) lần đầu tiên được phát hiện ở Mỹ trong đàn tôm nhập nội. Sự phát hiện này mở ra một chương mới trong nghiên cứu các bệnh virus ở tôm, làm rõ tầm quan trọng của việc kiểm soát và quản lý sức khỏe tôm trong ngành nuôi trồng thủy sản.
• Malaysia: Sau khi được phát hiện ở Mỹ, bệnh HPV cũng được báo cáo ở Malaysia, theo nghiên cứu của Lightner và Redman năm 1985. Điều này cho thấy sự lan truyền nhanh chóng của bệnh qua các khu vực khác nhau và nhu cầu cấp bách về các biện pháp phòng ngừa.

Tác động dịch tễ bệnh Parvovirus gan tụy ở tôm

Đài Loan (1987-1988): Bệnh HPV đã gây ra một đợt dịch tôm chết lớn ở Đài Loan trong khoảng thời gian từ 1987 đến 1988. Đợt dịch này không chỉ gây thiệt hại nghiêm trọng về kinh tế mà còn làm giảm mạnh sản lượng tôm nuôi trong khu vực, ảnh hưởng đến sinh kế của nhiều người dân và các doanh nghiệp nuôi trồng thủy sản.

Loài tôm bị ảnh hưởng

Danh sách các loài tôm: Các loài tôm bị ảnh hưởng bởi bệnh HPV bao gồm P. merguiensis, P. monodon, P. chinensis, P. japonicus, P. indicus, P. penicillatus, P. vanname, và Macrobrranchium rosenbergii. Điều này cho thấy bệnh có khả năng ảnh hưởng rộng rãi đến nhiều loài tôm khác nhau, làm tăng nguy cơ lan truyền và bùng phát dịch bệnh trong các khu vực nuôi trồng tôm.

Phân bố địa lý

Khu vực phân bố: Bệnh HPV đã được ghi nhận phân bố rộng rãi ở châu Á, châu Úc, châu Phi, và lan sang châu Mỹ. Sự lan rộng này cho thấy khả năng lây lan mạnh mẽ của virus và tầm quan trọng của việc kiểm soát dịch bệnh trên phạm vi toàn cầu.

>>> Mời bạn xem thêm: Bệnh Nhiễm Trùng Virus Dưới Da Và Hoại Tử – IHHNV

Phương thức lan truyền

• Lan truyền ngang: Bệnh Parvovirus gan tụy ở tôm chủ yếu lan truyền theo phương nằm ngang, tức là từ con tôm này sang con tôm khác qua tiếp xúc trực tiếp hoặc gián tiếp qua môi trường nước. Điều này bao gồm sự lây nhiễm qua phân, nước thải, và các vật liệu nhiễm bệnh khác.
• Không truyền bệnh theo phương thẳng đứng: Bệnh không truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác (từ bố mẹ sang con cái) qua các sản phẩm sinh sản như trứng hoặc tinh trùng.

Tình hình ở Việt Nam

• Minh Hải và Sóc Trăng (1994): Ở Việt Nam, bệnh HPV được phát hiện lần đầu tiên ở Minh Hải và Sóc Trăng vào năm 1994. Tôm thẻ P. merguiensis và tôm sú nuôi tại các khu vực này cho thấy tỷ lệ nhiễm bệnh cao, gây lo ngại cho người nuôi tôm.
• Nghệ An (2002): Đến năm 2002, bệnh tiếp tục được phát hiện ở Nghệ An, với nhiều ao nuôi tôm sú cho thấy tôm chậm lớn và có các triệu chứng điển hình của bệnh HPV.
• Quảng Ngãi (2002): Cùng năm, một lô tôm post 25-30 ở Quảng Ngãi cũng được kiểm tra và cho kết quả nhiễm bệnh HPV với tỷ lệ nhiễm 100%. Tôm bị nhiễm bệnh có hiện tượng đen thân và chết nhiều, gây thiệt hại lớn cho người nuôi tôm tại địa phương.

Việc hiểu rõ phân bố và lan truyền của bệnh HPV là rất quan trọng để có thể áp dụng các biện pháp kiểm soát và phòng ngừa hiệu quả, giúp bảo vệ ngành nuôi tôm khỏi những thiệt hại nghiêm trọng do bệnh này gây ra.

Chẩn đoán bệnh

Dấu hiệu bệnh lý

• Triệu chứng lâm sàng: Chẩn đoán ban đầu dựa vào các triệu chứng và biểu hiện bệnh lý rõ rệt ở tôm. Tôm nhiễm virus HPV thường bỏ ăn, ít ăn, hoạt động yếu, và dễ bị nhiễm các sinh vật bám trên mang, vỏ và các phần phụ. Gan tụy của tôm bị teo lại hoặc hoại tử, hệ cơ bụng trở nên đục mờ, và tỷ lệ chết cao, đặc biệt là ở tôm ấu trùng.
• Quan sát hành vi: Tôm nuôi thương phẩm từ tháng thứ 3-4 thường thải phân trắng, bỏ ăn, hoạt động chậm chạp, và chết rải rác. Sự thay đổi trong hành vi và ngoại hình của tôm là những dấu hiệu quan trọng để nhận diện bệnh.

Quan sát mô bệnh học

• Phương pháp mô bệnh học: Kiểm tra mô bệnh học là một phương pháp chẩn đoán chính xác để xác định bệnh HPV. Quá trình này bao gồm việc lấy mẫu mô gan tụy từ tôm bị nghi ngờ nhiễm bệnh và quan sát dưới kính hiển vi.
• Chuẩn bị tiêu bản cắt mô: Mẫu mô gan tụy được cắt thành các tiêu bản mỏng và sau đó được nhuộm màu Hematoxilin và Eosin để làm nổi bật các cấu trúc tế bào. Quá trình nhuộm màu giúp các nhà khoa học dễ dàng quan sát và phân biệt các tế bào bị nhiễm virus.
• Phát hiện thể vùi trong tế bào: Trong tế bào gan tụy của tôm nhiễm bệnh HPV, thể vùi thường xuất hiện trong tế bào biểu bì mô hình ống gan tụy. Thể vùi ban đầu nằm ở trung tâm của nhân tế bào, sau đó lớn dần và có thể chiếm gần hết không gian trong nhân. Thể vùi bắt màu Eosin từ đỏ nhạt đến đỏ xẫm, tùy thuộc vào mức độ nhiễm bệnh.
• Sự hiện diện của virus: Thể vùi chứa nhiều virus HPV, và sự hiện diện của chúng trong tế bào là dấu hiệu chắc chắn của sự nhiễm bệnh. Quan sát và xác định thể vùi trong tế bào gan tụy là cách hiệu quả để chẩn đoán mức độ nhiễm virus và đánh giá tình trạng bệnh của tôm.

Kết hợp các phương pháp

Chẩn đoán kết hợp: Để có kết quả chẩn đoán chính xác và toàn diện, cần kết hợp cả quan sát triệu chứng lâm sàng và kiểm tra mô bệnh học. Việc này giúp đảm bảo rằng các dấu hiệu bệnh lý và kết quả mô bệnh học đều nhất quán và chỉ ra sự hiện diện của bệnh Parvovirus gan tụy ở tôm

Việc chẩn đoán chính xác bệnh HPV là rất quan trọng để có thể triển khai các biện pháp phòng ngừa và kiểm soát bệnh hiệu quả, giúp giảm thiểu thiệt hại và bảo vệ sức khỏe của đàn tôm.

Phòng bệnh

Quản lý môi trường nuôi

• Duy trì chất lượng nước tốt: Quản lý chất lượng nước là yếu tố then chốt để ngăn ngừa bệnh HPV. Điều này bao gồm kiểm soát các chỉ số quan trọng như pH, oxy hòa tan, nhiệt độ, và độ mặn. Thường xuyên thay nước và sử dụng hệ thống lọc hiệu quả để loại bỏ các chất thải và vi khuẩn có hại.
• Kiểm soát mật độ nuôi: Đảm bảo mật độ nuôi tôm phù hợp để giảm căng thẳng và nguy cơ lây lan bệnh. Mật độ nuôi quá cao có thể dẫn đến ô nhiễm môi trường nước và gia tăng khả năng bùng phát dịch bệnh.
• Đảm bảo vệ sinh ao nuôi: Thực hiện các biện pháp vệ sinh ao nuôi như loại bỏ bùn đáy, xử lý các chất thải hữu cơ, và vệ sinh các thiết bị nuôi tôm thường xuyên để ngăn chặn sự phát triển của vi khuẩn và virus.

Sử dụng giống sạch bệnh

• Chọn giống tôm không nhiễm HPV: Sử dụng các nguồn giống tôm đã được kiểm tra và xác nhận không nhiễm virus HPV. Điều này giúp giảm nguy cơ lây lan bệnh từ giai đoạn giống đến giai đoạn nuôi thương phẩm.
• Kiểm tra giống trước khi thả nuôi: Thực hiện các xét nghiệm kiểm tra bệnh trên giống tôm trước khi thả vào ao nuôi để đảm bảo chúng không mang mầm bệnh.
• Kiểm soát thức ăn
• Đảm bảo chất lượng thức ăn: Sử dụng thức ăn chất lượng cao, không bị nhiễm khuẩn và đảm bảo cung cấp đủ dinh dưỡng cho tôm. Thức ăn chất lượng tốt giúp tăng cường sức khỏe và sức đề kháng của tôm đối với các bệnh tật.
• Lưu trữ thức ăn đúng cách: Bảo quản thức ăn trong điều kiện khô ráo, thoáng mát và tránh để thức ăn tiếp xúc với môi trường ẩm ướt, dễ bị nhiễm khuẩn.

Giám sát thường xuyên

• Theo dõi sức khỏe của tôm: Thực hiện kiểm tra sức khỏe tôm thường xuyên để phát hiện sớm các dấu hiệu nhiễm bệnh như bỏ ăn, hoạt động yếu, và các biểu hiện bệnh lý khác.
• Xử lý kịp thời: Nếu phát hiện tôm có dấu hiệu nhiễm bệnh, cần xử lý kịp thời bằng các biện pháp cách ly, điều trị, hoặc tiêu hủy tôm bệnh để ngăn ngừa lây lan bệnh cho toàn bộ đàn.

Việc hiểu rõ và áp dụng các biện pháp phòng ngừa và kiểm soát bệnh Parvovirus gan tụy ở tôm là rất quan trọng để đảm bảo sức khỏe và năng suất của tôm nuôi. Bằng cách duy trì môi trường nuôi tốt, sử dụng giống sạch bệnh, kiểm soát thức ăn, và giám sát thường xuyên, người nuôi tôm có thể giảm thiểu nguy cơ bùng phát bệnh và bảo vệ đàn tôm khỏi những thiệt hại nghiêm trọng do bệnh HPV gây ra.